Zamek Królewski w Piotrkowie Trybunalskim

Na lewym brzegu Strawy w XIII wieku istniał gród. Większego znaczenia nadały mu zjazdy i wydarzenia o znaczeniu ogólnopaństwowym, które odbywały się tu w XIV wieku. Częstymi gośćmi byli wówczas w Piotrkowie królowie polscy. Z kronik Janka z Czarnkowa wiemy, że w związku z tymi wizytami Kazimierz Wielki polecił zbudować tu obronną rezydencję, która stanęła w 1347 roku.

Z biegiem lat budowla okazała się niewystarczająca dla potrzeb dworu królewskiego i w 1511 roku Zygmunt Stary zlecił nadwornemu muratorowi Benedyktowi z Sandomierza wzniesienie nowej rezydencji. Budowa została ukończona w roku 1520. Benedykt wcześniej pracował przy przebudowie Wawelu, stąd pewne podobieństwa, szczególnie w układzie komnat i wystroju architektonicznym murów zamkowych. Mieszkalna wieża została wzniesiona na planie prostokąta o bokach około 18 na 20 metrów i pierwotnie miała trzy kondygnacje, całość miała cechy stylu renesansowego, jednak kamieniarka okien i portali nawiązywała do gotyku.

W XVI wieku zamek nadal był miejscem licznych wydarzeń o randze państwowej. Odbywały się tu często sejmiki i synody, jednak już na początku XVII wieku, bo w roku 1611 lustracja mówi o budowli częściowo zrujnowanej. Podczas potopu szwedzkiego najeźdźcy pogłębili zniszczenia i spalili wieżę. Podczas odbudowy, której podjął się w latach 1668-1671 Michał Warszycki, zamek otrzymał namiotowy dach. Nie odtworzono jednak już wtedy umocnień, prawdopodobnie wcześniej zamek posiadał attykę, której również nie odtworzono. Sale reprezentacyjne na wszystkich kondygnacjach zostały podzielone ścianą.

Po drugim zaborze zamek popadł w ruinę. W 1869 roku gubernator piotrkowski polecił odbudować zrujnowany zamek na garnizonową cerkiew, przy czym obniżono wieżę do dwóch kondygnacji i przykryto nowym dachem z kopułą cerkiewną.

Po pierwszej wojnie światowej zamek został przekazany Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, które po niezbędnych pracach remontowych urządziło tu muzeum. Po zniszczeniach z drugiej wojny światowej w 1947 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków przystąpił do odbudowy zamku i przywrócenia mu cech renesansowych sprzed przebudowy Michała Warszyckiego. 

Prace posuwały się dość szybko i w 1951 roku urządzono na dwóch kondygnacjach budynku Muzeum Historyczne miasta Piotrkowa. 

W latach 1963-1969 odbudowano trzecią kondygnację, jednak nie zdecydowano się na odbudowę attyki i nakryto całość dachem namiotowym.

Z detali architektonicznych zachowały się sklepienia kolebkowe piwnic, portale oraz pierwotne zdobienia. Bardzo cenne są oryginalne obramienia okienne na parterze i pierwszym piętrze, pochodzące z lat 1520-1525.

Zamek królewski, przez znawców i badaczy często określany mianem pałacu wieżowego lub też wieży mieszkalnej.

Każde piętro jest wyższe od poprzedniego natomiast jego mury stają się cieńsze a okna większe i wyższe. Budynek łączy w sobie elementy renesansowe – stropy, okna, portale, jak również rozwiązania architektoniczne charakterystyczne dla stylu gotyckiego – technologia budowy.

Najniższa część budynku była przeznaczona na skarbiec, archiwum oraz loch. Parter oraz pierwsze piętro budynku miały jednakowy rozkład pomieszczeń – w części północno-wschodniej znajdowała się klatka schodowa, natomiast zachodnie pomieszczenia były przeznaczone na cele mieszkalne. Na pierwszym piętrze mieszkał król, niżej, na parterze znajdowały się pomieszczenia przeznaczone dla dworzan. Najwyższe piętro zamku mieściły się sale reprezentacyjne władcy.

Oficjalne otwarcie Muzeum Krajoznawczego Ziemi Piotrkowskiej nastąpiło 15 października 1922 roku. Od tego momentu datuje się również historia zamku jako instytucji muzealnej. 

Kolejne prace, tym razem mające na celu odbudowę II piętra budynku trwały od roku 1963 do 1969. W 2014 roku uzupełniono część elementów renesansowych gzymsów i parapetów okiennych, skutych jeszcze na początku XX w.

lipiec 2021

źródło; zamki.pl, muzeumpiotrków.pl, regionkultury.pl, wikipedia.