Lewków-Pałac zdobny w sztukaterie

zbudowany został w latach 1788-1791, a więc w okresie, gdy obradował Sejm Czteroletni.

Fundator pałacu, Wojciech Lipski – łowczy kaliski, od 1776 roku był adiutantem generałem

króla

Stanisława Augusta Poniatowskiego,

przez którego został w 1790 roku odznaczony

orderem św. Stanisława.

Order ten ustanowił król w 1765 r., jako drugi order polski

po Orderze Orła Białego.

Zespół pałacowo-parkowy w Lewkowie należy do grupy klasycystycznych rezydencji wielkopolskich powstałych

w 2. połowie XVIII wieku. Architekturą nawiązuje do jednej

z najwybitniejszych realizacji z tego okresu - pałacu w Siernikach, którego autorstwo przypisuje się Johannowi Christianowi Kamsetzerowi, uznanemu architektowi i dekoratorowi wnętrz doby stanisławowskiej.

Na uwagę zasługuje sztukatorska dekoracja elewacji pałacu oraz zachowany oryginalny wystrój i polichromie wnętrz wiązane z Antonim Smuglewiczem lub jego kręgiem.

Historia

W 1786 r. majątek Lewków kupił generał Wojciech Lipski herbu Grabie. Z jego inicjatywy, w latach 1788-1791, wzniesiono klasycystyczny pałac. Wnętrza rezydencji, ukończone przed 1800 r., otrzymały bogaty wystrój sztukatorski, a w części pomieszczeń wykonano polichromie, których autorstwo przypisywane jest Antoniemu Smuglewiczowi.

W latach 1792-1795 wybudowano dwie analogiczne oficyny przypałacowe - wschodnią i zachodnią. Równolegle z budową zespołu rezydencjonalnego założono park krajobrazowy po pd. stronie pałacu, ze stawem w jego środkowej części, na którym znajduje się wyspa. Po pn. stronie pałacu znajduje się zespół folwarczny. Jego centrum stanowi podwórze folwarczne na osi pałacu, którego pierwotna zabudowa była rozmieszczona po stronie wsch. i zach. W zach. części znajdował się obecnie nieistniejący ogród warzywny.

W 1. poł. XIX w. w pd.-zach. części podwórza folwarcznego, w bezpośrednim sąsiedztwie dziedzińca przypałacowego, wzniesiono budynki wozowni i powozowni oraz stajnie koni cugowych i roboczych (obecnie nieistniejące).

W latach 40. XIX w. na południowo-zachodnim skraju parku został wybudowany kościół pw. św. Wojciecha.

W 2. poł. XIX w. na terenie rozwijającego się i działającego coraz prężniej folwarku prowadzono systematyczne prace budowlane.

Wzniesiono wówczas między innymi:

spichlerz (1851 r. ) - obecnie nieistniejący, oraz rządcówkę

(3. ćw. XIX w. ) w zach. części zespołu folwarcznego, ochronkę (1866 r.) i budynki mieszkalne dla pracowników folwarku

(3. i 4. ćw. XIX w.) po południowo-zachodniej stronie parku,

a także gorzelnię (lata 80. XIX w.) po wschodniej stronie dziedzińca przypałacowego.

Prace budowlane i remontowe objęły również zespół rezydencjonalny - pod koniec XIX w. do zachodniej oficyny dobudowano, ob. nieistniejące, rosarium, a w 1918 r. przeprowadzono prace remontowe w pałacu.

Majątek i rezydencja w Lewkowie należały do rodziny Lipskich do 1943 r. W 1945 r. pałac uległ zniszczeniu. W latach 1960-1961 został wyremontowany, a w latach 1973-1989 poddany restauracji z przeznaczeniem na mieszczący się w nim obecnie Oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy w Lewkowie znajduje się w środkowej części wsi. Centrum założenia stanowi klasycystyczny pałac, fasadą zwrócony w kierunku północnym, poprzedzony dziedzińcem, po którego wschodniej i zachodniej stronie znajdują się dwie analogiczne oficyny.

Na osi pałacu, po jego północnej stronie, zachowało się podwórze folwarczne z elementami pierwotnej zabudowy po stronie wschodniej oraz zachodniej, oddzielone pierwotnie murem od dziedzińca pałacowego.

Trójkondygnacyjny pałac o prostopadłościennej bryle został wzniesiony z cegły, na rzucie prostokąta i otynkowany. Nakrywa go wysoki czterospadowy dach kryty dachówką. Elewacje są symetryczne - frontowa i tylna dziewięcioosiowe, boczne - pięcioosiowe, boniowane na narożach i w kondygnacji przyziemia. Wszystkie posiadają bogatą dekorację sztukatorską w partii pierwszego piętra i mezzanina, którą tworzą: panoplia między oknami parteru elewacji frontowej, tonda z popiersiami w otoczeniu wici roślinnych na elewacji ogrodowej, płyciny wypełnione girlandami, motywami zwierzęcymi i antropomorficznymi, a także gzyms kordonowy oraz koronujący o stylizowanej dekoracji roślinnej.

Dominantą kompozycyjną elewacji frontowej jest czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, poprzedzony schodami, zwieńczony trójkątnym frontonem, z napisem „Sobie, Swoim Przyjaciołom, Potomności”

w polu tympanonu, na którym umieszczono dwie półleżące figury rycerzy.

W elewacji ogrodowej odpowiada mu trójoosiowy, dwukondygnacyjny ryzalit na rzucie odcinka koła, nakryty dachem stożkowym krytym blachą, wspartym na ścianie attykowej, w której środkowej części znajduje się kartusz z datą ukończenia budowy pałacu

„1791”.

Wieńczą go trzy figury przedstawiające postaci kobiece. Pionową artykulację elewacji ryzalitu podkreślają pilastry o stylizowanych jońskich kapitelach. Przylega do niego niewielki taras ze schodami pod którym, w przyziemiu, pierwotnie znajdowała się sala dostępna z zewnątrz.

Układ pomieszczeń we wnętrzu jest dwutraktowy w części wschodniej oraz trzytraktowy w zachodniej, z westybulem na osi traktu frontowego (po jego wschodniej i zachodniej stronie znajdują się schody) oraz okrągłym salonem w trakcie ogrodowym. Pomieszczenia posiadają bogatą dekorację sztukatorską i malarską.

Za pałacem, po stronie południowej rozpościera się park krajobrazowy, zamykający się w polu zbliżonym do prostokąta. W jego środkowej części znajduje się staw z wyspą, na którą pierwotnie, od południa prowadził mostek. Układ alej parkowych jest nieregularny. Warte uwagi są pomnikowe okazy dębów szypułkowych.