Zamki i Palace - Obiektywnie: Lidzbark Warmiński

Lidzbark Warmiński otrzymał prawa miejskie 12 sierpnia 1308 roku i był ośrodkiem jednej z dziesięciu jednostek administracyjnych, zwanych na Warmii komornictwami. Rozgłos i sława miasta związane są z decyzją lokalizacji w tym miejscu, stałej siedziby biskupów warmińskich, którzy od 1243 roku sprawowali na Warmii władzę świecką i duchowną.

Dominium o powierzchni 4249,6 km2, pozostawało do 1466 roku w ramach państwa Zakonu Krzyżackiego.

Zamek lidzbarski zbudowano w latach 1350-1401 na miejscu niewielkiego grodu pruskiego o nazwie Lecbarg, położonego w ramionach rzek Łyny i Symsarny.

W tym samym czasie powstały również przedzamcza.

W południowym mieściły się: stajnia, spichrze i wozownia; w północnym (przemysłowym): młyn, tartak, szlifiernia, kuźnia miedzi, folusz i garbarnia. Całość otoczono była niezależnymi od miasta murami obronnymi i fosami zasilanymi z położonej wyżej Symsarny.

Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego Warmia została przyłączona do Polski.

Od tej pory aż do roku 1795 na zamku lidzbarskim rezydowali wybitni Polacy,

znakomici przedstawiciele kultury polskiej:

Łukasz Watzenrode, Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Jan Stefan Wydżga, Andrzej Chryzostom Załuski, Adam Stanisław Grabowski, Ignacy Krasicki.

Stworzyli oni tutaj liczący się ośrodek kulturalny, przeciwważny wyznaniowo i politycznie w stosunku do luterańskiego dworu książęcego w Królewcu.

Od końca XVI wieku rezydencja lidzbarska stopniowo zatraca charakter obronny i przekształca się w okazały dwór książęcy, bogato wyposażony w wytworne sprzęty, biblioteki i dzieła sztuki.

Do nowych funkcji przystosowano pomieszczenia zamkowe, dzieląc je na mniejsze i ozdabiając bogato malowidłami.

W latach 1589-1599 biskup Andrzej Batory do skrzydła północnego zamku dobudował pałac „pokoje kardynalskie” (rozebrane w 1767 roku).

Kolejną rozbudowę podjął biskup Jan Stefan Wydżga.

Jego dziełem był pałac barokowy (1666-1673) przy skrzydle południowym, wzniesiony według projektu Włocha Issidore Affaiti. Mieszkało tu ośmiu ostatnich biskupów polskich.

Kres świetności rezydencji biskupiej przyniósł zabór Warmii przez Prusy w 1772 roku. Ostatnim biskupem warmińskim, rezydującym na zamku lidzbarskim, był Ignacy Krasicki.

Po jego wyjeździe w 1794 roku opuszczona budowla stopniowo niszczeje. Uszkodzona w 1807 roku podczas bitwy pod Lidzbarkiem, zdewastowana w 1812 roku, kiedy zlokalizowano tu koszary, zakwalifikowana przez władze pruskie do rozbiórki jednak szczęśliwie ocalała.

Na przełomie lat 1838 i 1839 rozebrano pałac Wydżgi.

Na zlecenie biskupa Józefa Ambrożego Geritza nastąpiła w latach 1857-1859 przebudowa i adaptacja pomieszczeń zamku na sierociniec i szpital zakonny, którą przeprowadził radca budowlany z Lidzbarka Jesfer.

foto z lat 30-tych

Pierwsze kompleksowe prace konserwatorskie rozpoczęto w 1927 roku.

Wtedy też powołano Muzeum Zamkowe.

Po II wojnie światowej prace konserwatorskie zostały zakończone.

foto z lat 50-tych

Ich największe nasilenie przypadło na lata 1972-1973 i 1980-1985. Działalność kulturalną zamku zainicjowało w roku 1958 Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”. Powołało ono w roku 1961 Muzeum Warmińskie, które od 1 stycznia 1963 roku jest oddziałem

Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Celowo pokazuje Wam zdjęcia archiwalne, aby pokazać ogrom prac jakie wykonano byśmy mogli się dziś cieszyć tym pięknym zabytkiem.

Zamek znajduje się na starannie wybranym pod względem obronności podłużnym klinie terenu pomiędzy rzekami Łyną i Symsarną, oddzielonym korytem Łyny od zespołu staromiejskiego Lidzbarka Warmińskiego.

Otaczają go pozostałości systemu obwarowań.

Od południa poprzedza go parcham i most zapewniający dojazd z przedzamcza.

Zamek to budowla w całości wzniesiona z cegły, na kamiennym fundamencie i cokole. Regularny rzut jest bliski kwadratowi (47,6 x 49,2 m). Cztery skrzydła nakryte wysokimi dachami otaczają wewnętrzny dziedziniec.

Kubiczna bryła zamku jest wyniosła i zwarta.

Jedynie naroża są akcentowane przez wyodrębnione elementy architektoniczne, wysoką wieżę i zdobione blendami wieżyczki nadwieszone nad koroną murów. Płaskie elewacje są artykułowane przez ostrołukowe otwory okienne, przede wszystkim przez duże, wysokie, rytmicznie rozmieszczone okna pomieszczeń reprezentacyjnych drugiej kondygnacji.

Przejazd bramny z kamiennym ostrołukowym portalem – jedyne wejście do zamku – umieszczono na osi w elewacji południowej.

Wieżyczki są zdobione przez dekoracyjnie ukształtowane, tynkowane blendy.

Dziedziniec obiegają otwarte, dwukondygnacyjne krużganki arkadowe. Ich drugą kondygnację wyróżniają ośmioboczne kamienne filary arkad, sklepienie trójpodporowe o dynamicznym rysunku przebiegu żeber i bogaty zespół malowideł gotyckich dekorujących wszystkie ściany w dwóch strefach kompozycyjnych (sceny figuralne i iluzjonistyczne motywy architektoniczno-ornamentalne).

Wnętrza zamkowe są ukształtowane w zależności od funkcji.

Wnętrza kondygnacji reprezentacyjno-mieszkalnej wyróżniają się wysokością, bogactwem zespołu gotyckich sklepień, detalem architektonicznym (m.in. z gotyckimi wspornikami maswerkowymi i z przedstawieniami symbolicznymi), zespołem portali gotyckich i nowożytnych oraz dekoracją malarską ścian.

Gotycka dekoracja malarska obejmuje malowidła ornamentalne i figuralne o bogatych treściach religijnych.

Na ścianach krużganków znajduje się bogaty treściowo cykl malarski z około 1380-1400. W tzw. oratorium odrębny zespół stanowią późnogotyckie malowidła zlecone przez bpa Łukasza Watzenrodego. Do dekoracji nowożytnych należy fryz herbowy biskupów warmińskich z XVII w. w tzw. wielkim refektarzu (uzupełniony w l. 1926-1937, kontynuowany do dziś) i barokowe malowidła ścienne z 1755 r. zdobiące sklepienie kaplicy. Najmłodsze malowidła architektoniczne i pejzażowe powstały na zlecenie bpa Krasickiego.

Cenne ruchome wyposażenie późnobarokowe (ołtarze, prospekt organowy, relikwiarz z tzw. marmuru dębnickiego) uzupełnia gotycką strukturę kaplicy zamkowej.